Long COVID en psychische klachten

In de eerste weken van januari 2024 verschenen enkele publicaties in vaktijdschriften, kranten en de televisie over de problematiek van long COVID waarin gedeeltelijk nieuw licht wordt geworpen op de mogelijke oorzaken van de aanhoudende klachten bij long COVID.

Long COVID is een vaak ernstig beperkende ziekte die optreedt bij tenminste 10 % van de ernstige acute infecties van de luchtwegen met het coronavirus. Men pleegt als criterium te hanteren dat de klachten aanhouden gedurende minstens drie maanden na de besmetting.(1, 2) Er mag van uitgegaan worden dat een aanmerkelijk deel van de mensen met long COVID zullen lijden aan levenslange beperkingen in hun functioneren als er niet meer actie op het gebied van wetenschappelijk onderzoek en van de ontwikkeling van behandelingen wordt ondernomen.

Biomedische research heeft in de periode van de COVID-pandemie (2019-2022) vooruitgang geboekt in het vaststellen van (mogelijke) oorzaken en risicofactoren alsmede in het beschrijven van de ziekte.(4) De verkregen resultaten zijn belangrijk voor het begrijpen van wat long COVID is maar tegelijkertijd moet worden vastgesteld dat de gangbare diagnostische en behandelingsmethoden ontoereikend zijn.

Veel aandacht kreeg in januari 2024 in de Nederlandse media het longitudinale casus-controle onderzoek van Appelman et al. wat nieuw inzicht opleverde in het ontstaan van malaise na inspanning bij patiënten met long COVID (officiële term: post-exertional malaise).(1)  Bij post-covidpatiënten blijkt het spierweefsel na inspanning te veranderen.

De reacties op de spectaculaire onderzoeksresultaten kwamen voornamelijk neer op de constatering: “Eindelijk is er erkenning voor de patiënten.”(3) Ook werd gezegd: “het zit dus niet tussen de oren”. Misschien wordt er toch iets te vroeg gejuicht. Het zoeken naar en uiteindelijk vinden van de oorzaken van de long COVID-klachten zal niet wegnemen dat mensen psychische problemen kunnen hebben die samenhangen met long covid en waar je misschien als gezondheidszorg toch iets mee zou kunnen (of moeten?) doen, bijvoorbeeld in de revalidatiegeneeskunde en in de psychiatrie. Ondanks de recente afwijzing van het idee van de instelling en financiering van specifieke behandelcentra voor long COVID-patiënten door de ex-demissionaire minister van VWS zou hieraan gewerkt moeten worden.

Er bevindt zich tussen de oren van iedereen een lichaamsdeel dat, net als enkele andere organen, blijkt gevoelig te zijn voor long COVID-effecten: de hersenen. In een Europese online-conferentie werd al in 2021 vastgesteld dat de COVID-19-infectie als zodanig een langdurige negatieve invloed heeft op wat genoemd wordt de neurocognitieve functies, men zou ook kunnen zeggen: de processen van informatieverwerking (o.a. Miskowiak et al). (5)  Die hersen-en gedragsproblemen zitten vooral in de hoek van de globale neurocognitieve functies als aandachtsregulatie, geheugenprocessing en vermoeidheid en in de hoek van de stemmingsklachten als depressiviteit en gegeneraliseerde angststoornis.

In januari 2024 verscheen in het Tijdschrift voor psychiatrie een review van uitgevoerde en gepubliceerde onderzoeken op dit punt van de hand van Warnaerts c.s. (5) Er is volgens diverse onderzoekers sprake van grote individuele verschillen wat betreft de cognitieve prestaties. Een typerend cognitief profiel kon bijgevolg nog niet worden vastgesteld.

Twee citaten uit het artikel van Warnaerts c.s.:

“Een belangrijke vraag is wat de samenhang is van neurocognitieve stoornissen met andere psychische klachten die kunnen vóórkomen bij long COVID. Er lijkt sprake te zijn van een hogere impact van COVID-19 op emotioneel welzijn dan op cognitie.”

“Verder longitudinaal onderzoek naar co-morbide neuropsychiatrische syndromen in de context van COVID-19 is nodig om de complexe interactie van cognitieve en affectieve functies bij long COVID beter te begrijpen.”(5)

1. Appelman et al. 2023. Muscle abnormalities worsen after post-exertional malaise in long COVID. Nature Communications. 2024. 15:17.
2. Davis et al. 2023. Long COVID: major findings, mechanisms and recommendations. Nature Reviews Microbiology, Vol.21, March 2023, 133-146.
3. Jet Schouten. 2024. Langdurige COVIDverschijnselen/ Inspanning nekt post-covidpatiënt. NRC In het nieuws, p.4. 6/7/januari 2024.
4. Niki Korteweg. 2024. De vier streken van long covid. Geneeskunde. Bij long covid lijken er ontregelingen in bloedvaten, in het immuunsysteem en in het zenuwstelsel.

        Patiënten snakken naar hulp, naar inzichten en vooral naar behandelingen. NRC, 13en 14 januari 2024, Wetenschap, p. W4-W7.

5. N. Warnaerts, K. Beeckmans, M. Morrens & L. De Picker. 2024. Stoornissen in neurocognitieve functies bij patiënten met long COVID: een systematische review. Tijdschrift voor psychiatrie, 66 (1), 12-18. [januari 2024]